Op woensdag 1 juni wordt het seksueel strafrecht hervormd. Hiermee wil de minister de strijd tegen seksueel geweld opvoeren. De belangrijkste hervorming is het expliciet maken van het begrip ‘toestemming’.

Vroeger: geen nee = ja

Het oude strafwetboek was dringend aan een update toe, aangezien het dateerde van – jawel – 1867. Het is dan ook niet verwonderlijk dat bepaalde begrippen Napoleontisch in de oren klonken. Zo werd er bij verkrachting wel gesproken over de afwezigheid van toestemming, maar de interpretatie van de term riep vragen op. Zolang er geen geweld werd gepleegd, of geen duidelijke neen werd gezegd, was er sprake van toestemming. Met andere woorden: geen nee = ja. Nochtans is de betekenis van toestemming het actief ergens mee eens zijn.

“Verkrachting is elke daad van seksuele penetratie van welke aard en met welk middel ook, gepleegd op een persoon die daar niet in toestemt. Toestemming is er met name niet wanneer de daad is opgedrongen door middel van geweld, dwang, bedreiging, verrassing of list of mogelijk is gemaakt door een onvolwaardigheid of een lichamelijk of een geestelijk gebrek van het slachtoffer.” (artikel 375 van het oude Belgisch Strafwetboek, over verkrachting)

Deze verouderde formulering gaat ook voorbij aan de realiteit, want heel wat slachtoffers van seksueel geweld vertonen geen ‘fight’ of ‘flight’-reactie, maar ze verstijven (‘freeze’) of werken net mee om zichzelf niet in nog groter gevaar te brengen (‘tend’ en ‘befriend’). Dit zijn echter pure overlevingsreacties, die absoluut niet gelijkstaan aan het vrijwillig instemmen met seks.

Nu: alleen ja = ja

Het hervormde wetboek vult het begrip ‘toestemming’ heel breed in en vindt het niet nodig dat alle factoren waaruit de afwezigheid van toestemming juridisch kan worden afgeleid op te sommen, op het gevaar af onvolledig te zijn. Wat wel wordt vermeld:

• Toestemming kan verbaal en non-verbaal gegeven worden.
• Toestemming moet uit vrije wil worden gegeven (dit wordt beoordeeld in het licht van de omstandigheden van de zaak).
• Als een slachtoffer zich niet verweert, betekent dat niet dat er toestemming gegeven werd.
• Op elk ogenblik voor of tijdens de seksuele handeling kan de toestemming ingetrokken worden.
• Als de dader gebruikmaakt van de kwetsbare toestand van het slachtoffer, waardoor de vrije wil is aangetast, kan er evenmin sprake zijn van toestemming.
• Een minderjarige jonger dan 16 kan geen toestemming geven om seksuele handelingen te stellen, behalve als het gaat over jongeren tussen 14 en 16, waarbij het leeftijdsverschil met de andere persoon niet meer dan drie jaar bedraagt.

Andere veranderingen

• Bij verkrachting moet de penetratie niet langer volledig zijn. Ook de straf wordt opgetrokken van 1 maand tot 5 jaar naar 6 maand tot 10 jaar. De basisstraf wordt verhoogd indien er sprake is van een verzwarende omstandigheid.

• Aanranding van de eerbaarheid heet voortaan aantasting van de seksuele integriteit. Ook hier geeft het ontbreken van toestemming aanleiding tot vervolging.

• Sekswerk voor meerderjarigen wordt stapsgewijs gedecriminaliseerd. Bij de eerste stap wordt sekswerk op legale basis louter voor zelfstandige sekswerkers mogelijk. Reclame maken voor prostitutie mag vanaf nu, tenminste wanneer men reclame maakt voor eigen seksuele diensten. Alle vormen van misbruik – daaronder valt ook pooierschap – en uitbuiting blijven verboden.