‘Ik heb veel gereisd en lang in het buitenland gewoond maar ik moet toegeven dat ik de vrouw nog nooit zo sans gêne, met zo weinig respect heb zien behandeld worden als in België. Ik ben lang niet de enige die er zo over denkt: alle buitenlanders, Fransen, Engelsen, enz. die dit land kennen,
denken er precies zo over.’ – Lalla Vandervelde in 1902 in La Gazette.
Helen ‘Lalla’ Speyer (1870 – 1965) bleef als eerste vrouw van socialistisch boegbeeld Emile Vandervelde lange tijd in zijn schaduw. Maar deze Britse, flamboyante feministe pleitte voor het vrouwenstemrecht, kantte zich tegen de koloniale wreedheden in Congo en zorgde voor voedselhulp tijdens WO I. Allesbehalve een schaduwfiguur dus.
‘De meest prominente vrouw van België’. De lezers van het satirische tijdschrift Pourquoi pas? nomineerden Lalla in 1921 voor deze titel. En de Amerikaanse president Theodore Roosevelt noemde haar ‘a very exceptional woman’.
Dat was ze zeker. Ondanks het feit dat ze in haar leven steevast in de schaduw werd geduwd – haar Britse vader stuurde haar op internaat in Brussel toen hij hertrouwde, en haar beroemde ex-echtgenoot vond het niet nodig om haar te vermelden in zijn autobiografie – bouwde Lalla een indrukwekkend netwerk en palmares uit.
‘De vrouw van’
Van 1901 tot 1922 was Lalla Speyer getrouwd met Emile Vandervelde, een boegbeeld van de BWP en de eerste socialist in de Belgische regering, die haar inwijdde in de socialistische strijd.
Maar Lalla was nooit ‘de vrouw van’. Zo bleef zij openlijk protesteren tegen de beslissing van de toenmalige BWP – en van de socialistische vrouwenbeweging – om de strijd voor het vrouwenstemrecht te verdagen tot na het bekomen van het mannenstemrecht. Het ontlokte haar zelfs bovenstaande quote. Ze steunde ook de campagne tegen de wreedheden in het Congo van Leopold II. Ook deze dissidentie werd haar niet altijd in dank afgenomen.
Kunst voor iedereen
Lalla verwierf naam in de Brusselse culturele kringen, en wilde arbeiders laten kennismaken met de traditionele en moderne kunst in het gloednieuwe Volkshuis. Zelf was ze opgegroeid in een artistiek milieu, en ze trad in het Volkshuis ook zelf op als zangeres, op de piano begeleid door Henri Lafontaine.
Tijdens WOI trok Lalla alleen naar de VS en Engeland, voor een ‘bedeltoer’ bij de geallieerde leiders. Dankzij haar originele aanpak – met muziek, gedichten en dramatische foto’s vertelde ze over de nederlagen die België leed – kreeg ze zo heel wat giften los voor ‘poor little Belgium’.
Invloedrijke vrienden
Haar opvattingen over feminisme en seksualiteit deelde ze in Engeland met een boeiende vriendengroep. Ze was bevriend met de suffragette Anne Cobden-Sanderson en ze raakte betrokken bij de Bloomsbury Group, een queer gezelschap van progressieve denkers en estheten, van wie auteur Virginia Woolf de bekendste was.
Muze
Een markante vrouw dus, die tal van schrijvers en kunstenaars inspireerde. Zo schreven Nobelprijswinnaars William Butler Yeats en George Bernard Shaw respectievelijk een gedicht en een toneelstuk voor haar. Ze poseerde voor een van de mooiste portretten van Roger Fry, lid van de Bloomsbury Group, die ook meubels voor haar Londense flat ontwierp.
Tot het einde van haar leven bleef Lalla de naam Vandervelde gebruiken, al kun je Lalla – noch Emile, overigens – beschuldigen van een conservatieve huwelijksmoraal. Door de opkomst van het fascisme hield ze haar joodse achternaam echter liever verborgen.
‘Vergeten’ vrouw
Ondanks haar vele verwezenlijkingen is de rol die Lalla speelde in de Belgische politieke, artistieke en feministische wereld vandaag vergeten.
Het wordt tijd dat een van de vele Emile Vanderveldestraten of -pleinen in België wordt herdoopt. Een laat eerherstel voor Lalla.
Benieuwd naar Lalla? Lees dan het boek Madame Lalla Vandervelde. A very exceptional woman van Martine Vermandere, historicus en coördinator publiekswerking bij Amsab-ISG. Het boek is verkrijgbaar via www.amsab.be. Ook de film kan je bekijken: